Deyişme – Atışma – Meydanlaşma

ay düşüm

Münzevi..
Sp Kullanıcı
31 Ağu 2017
1,430
844
[FONT=&quot]Atışma veya deyişme aşık edebiyatında aşıkların karşılıklı olarak şiir söylemelerini ifade eden bir tabirdir. Atışma eski dilde aytmak, kelimesinden gelir, Aytmak eski dilde sözylemek demek anlamındadır. Atışmak tabiri de eski dildeki Aytışma sözcüğünün günümüzdeki halidir. Bu ifadeelrden de anlaşıldığı gibi aşıkları atışması Türk edebiyatında çok eski bir gelenektir Hatta bu gelenek halk hikayelerimizden ve destanlarımızdan da belli olmaktadır.[/FONT]
[FONT=&quot]Atışma ve deyişme en az iki âşık arasında yapılır. Atışmalar bilirkişiler ve dinleyiciler karşısında belli kurallar çerçevesinde yapılan bir çeşit şiir yarışması şeklidir. [/FONT]
[FONT=&quot]Atışmalar belli kaideleri olan bir şairlik yarışmasıdır. Hangi şairin diğerinden daha üstün olduğunu belli etmeye yönelik atışmalar yapıldığı gibi, eğlence maksatlı, törensel amaçlı, yarışma amaçlı vb yapılabilmektedir. Atışmaların bir aşığın kalfalıktan ustalığa geçip geçemediğini belli edebilmek amacı ile de yapıldığı anlaşılmaktadır. Örneğin Sümmani ustalığını bu şekilde kanıtlamıştır.[/FONT]
[FONT=&quot]Atışma Seramonisi ve Bölümleri[/FONT]
[FONT=&quot]Atışmalardan önce yarışmayı kazanacak olan aşığa verilmek üzere askıya hediyeler konulur. Atışmayı kazanacak olan aşık bu askıyı indirecek yani atışma armağanını elde edecektir. ( Bkz Askı İndirmek- Ayak - Ayak Açmak Nedir ( Aşık Edebiyatı) Bu hediyeler genellikle, tüfek, kılıç, heybe, şal,kumaş gibi hediyelerden oluşur.[/FONT]
[FONT=&quot]Atışma üç ana bölümden oluşur[/FONT]

  • a) Hoşlama
  • b) Hatırlatma
  • c) Tekellüm ( - Tekerleme- Asıl Bölüm[1]
[FONT=&quot]
[/FONT]

[FONT=&quot]Asıl bölüm olan Tekellüm bölümü ise şu bölümlerden oluşur[/FONT]

  • a) Serbest konulu tekellüm
  • b) Öğütleme
  • c) Bağlama-muamma
  • d) Sicilleme
  • e) Yalanlama
  • f) Taşlama-takılma
  • g) Tüketmece-daraltma
  • h) Uğurlama-medhiye[2]
[FONT=&quot]Atışmalarda Aşıklar ilk önce merhabalaşma denilen bir fasılla yarışmaya başlar. Salondakilere medhiyeler okunur ve huzurdakiler selamlanır. Bu kıısm genellikle, Hoş Geldiniz, Sefa Geldiniz, Merhaba redifleri ile yapılır. Her aşık bu rediflerle bir dörtlük söyler.[/FONT]
[FONT=&quot]Aşıklar daha sonra birbirlerini sınayarak kendi ustalıklarını belli etmeye diğerini ise güç duruma düşürmeye çalışmaya başlar. ( bkz Âşık Şiirinde Atışma, Deyişme Karşılaşma veya Meydanlaşma )[/FONT]
[FONT=&quot]Merhabalaşma, giriş bölümüdür. Âşıklar, birbirlerini ve dinleyicileri "Hoşgeldiniz", "Sefa geldiniz", "Merhaba" gibi sözcüklerle rediflerine bağlanan kafiyelerle dörtlükler kurarak selamlar. İkinci bölümde ise âşıklar kendi ustalarının şiirlerinden örnekler söyler.[/FONT]
[FONT=&quot]Tekerleme adı verilen üçüncü bölüm ise atışmaların esas bölümüdür. Bubölümde hane sahibi , içerdekilerin en yaşlısı, atışmayı düzenleyen kişi, kahya olrak kabul edilen kişi veya program sunucusu aşıkların önüne bir ayak açar. Kaşılaşan veya yarışmaya atışmaya karışan aşıklara kafiyeli bir söz söylemeye veya ilk ozanın söylediği ilk dörtlükteki kafiyeye AYAK AÇMAK adı verilir.[/FONT]
[FONT=&quot]Âşıklar verilen bu ayak üzerinden deyişmeye başlar. Bu bölümün sonrasındaki amaç rakip aşığı söz söyleyemez hale getirmek ve mat etmektir. Âşıklar ustalıklarını bu bölümde gösterir. İlk ayak bitince diğer âşık yeni bir ayak açar. Deyişme sürdükçe ayaklar darayak halini alır. Yani gide gide kafiye zorlaştırılır. Zamanla atışma aşıkların bir birlerine sorular sorup cevaplar istediği muammalı atışmalar haline dönüşür. Âşıklar böylece birbirlerinin bilgi, beceri ve hünerlerini ölçerek karşısındakini söz söylemez hale getirmeye çalışır. Cevap veremez hale gelen aşık yarışmayı kaybeder. Kazanan aşık ise askıyı indirmiş olur. [/FONT]
[FONT=&quot]Atışmalarda aşıklar muamma sormanın yanısıra Leb değmez dedikleri atışma modellerini de uygulayabillir. Veya yarışmlar leb değmez veya muamma üzerine de kurulabilir. Leb değmez atışmasına giren aşıklar dudaklarının rasına bir iğne yerleştirir. Böylece dudakların birbirine değmesiyle çıkan harfleri kullanmadan "dudak değmez" denilen şiirleri söylemeye başlarlar. Bu nedenle aşıklar "doğaçlama" olarak, içinde b, f, p, m, v harfleri bulunmayan sözcüklerden kurulmuş şiirler söylemek zorundadırlar. Böylece aşıklar içinde sözcükler b, f, p, m, v harfleri olmayan deuişler diyerek hem çalarlar hem de karşılarındaki aşık ile atışırlar.[/FONT]
[FONT=&quot]Atışmlarda baş vurulan diğer bir deyişme çeşidi de taşlamadır. Aşıklar birbirlerini taşlayarak üste çıkmaya çalışır. Diğer aşığın sinirlerini bozarak mat etmeye çalışır. Bir atışma da lebdeğmez, muamma ve atışma türlerinin hepsine de baş vurulabilir. Söz söyleyemez hale gelen aşık mat olmuş sayıılır. Yarışmayı kazanan aşık askıdaki hediyelerden birisini kazanmış olur.[3][/FONT]
[FONT=&quot]Daha sonra aşıklar uğurlama bölümü ile atışmayı sonlandırır.

[/FONT]


  • [1]Âşık Şiirinde Atışma, Deyişme Karşılaşma veya Meydanlaşma
  • http://www.edebiyadvesanatakademisi.com/edebiyad/1002- l
  • [2]http://dogankaya.com/fotograf/karsilasma_-atisma-deyisme_kavramlari.pdf
  • [3] Askı İndirmek- Ayak - Ayak Açmak Nedir ( Aşık Edebiyatı)
 

Son mesajlar