AB-I HAYAT
İcene ölümsüz bir hayat verdigine inanilan su. Ab, Farsca´da su,hayat ise Arabca´da yaşam demektir. Buna, ab-i hayat, ab-i Hizir, aynu´l-hayat, nehru´l-hayat da denilir. Anlamlari; hayat suyu, Hizir suyu, hayat pinari ve hayat irmagi demektir.
Kur´an-i Kerim´de Hz. Musa ve Hizir kissasi anlatilirken ab-i hayata dolayli olarak temas edilir. (el-Kehf, 18/60-82).
Ayetlerde anlatilanlar şöyle özetlenebilir:
Hz. Musa bir gün genc arkadaşiyla birlikte, kendisine Allah tarafindanrahmet ve gizli ilim verilen Hizir (a.s.)´la buluşmak üzere yola cikar. Buluşma yeri iki denizin birleştigi yer (Mecmau´l-Bahreyn)´dir. Yanlarina azik olarak aldiklari tuzlu baligin canlanip denize atlamasi buluşma yerini belirleyen bir işaret olacaktir. Deniz sahilinde rastladiklari bir kayanin yanindaki pinarin suyu tuzlu baliga temas edince balik canlanir ve denize atlar. Genc arkadaşinin elinde gercekleşen bu olaganüstü olayi daha sonra ögrenen Musa Peygamber geri döner ve hayat pinarinin başinda Hizir (a.s.)´la buluşarak, ibretli olaylarin gececegi yolculuga cikarlar (bkz. Kehf Suresi mad.).
Buharideki bir rivayette, buluşma yeri olan Mecmau´l-Bahreyn´den maksadin hayat pinari oldugu ifade edilir. Bu hadise göre; Hizir´la buluşacaklari kayanin dibinde bir kaynak ayn vardi ki buna hayat kaynagi(aynu´l-hayat, ab-i hayat) deniyordu. Bu suyun temas edip de diriltmedigi hic bir şey yoktu. İşte baliga bu sudan sicramişti (Buhari, Tefsir, Suretu´l-Kehf, 4).
Halk arasindaki mitolojik anlayiş ve inanişa göre yeri bilinmeyen bu pinardan icen kimse uzun ömre veya sonsuz yaşayişa kavuşmuş olur. Hizir (a.s.)´in uzun yaşayişi da bununla aciklanmak istenir.
Wensinck, L. Massignon ve Friendlaender gibi müsteşrikler, İskender efsanesi ile Hz. Musa ve Hizir kissasi arasindaki ilgi kurmaya calişmişlardir. Cünkü ab-i hayat unsuru bu hikayelerde agirlik noktasini teşkil eder. Mufessirlerin bu bilgilere yer vermesi, muhaddis ve tarihcilerin yaptiklari aktarmalar, Kehf Suresindeki (18/83-98) Zulkarneyn kissasi onlarin başlica delilleri olmuştur. Mufessirler IX. yüzyildan itibaren, İskender efsanesini Kur´an-i Kerim´deki Zulkarneyn kissasini aciklarken geniş ölcüde kullanmişlardir. Buna göre, İskender-i Zulkarneyn, icene sonsuz hayat veren ve insanüstügücler kazandiran ab-i hayattan söz edildigini duyar ve bunu aramaya karar verir. Halasinin oglu olan ve Hizir diye anilan Elyesa ile ordusunun refakatinde yolculuga cikar.
Ab-i hayat, karanliklar ülkesindedir. Yolda firtina yüzünden ordudan ayri düşerler. Karanliklar ülkesine gelince Zulkarneyn saga, Hizir sola giderek yollarini tayine calişirlar. Günlerce yol aldiktan sonra, Hizir ilahi bir ses duyar ve bir nur görür. Oradan ab-i hayati bulur. Bu sudan icer ve yikanir. Böylece hem sonsuz bir hayata kavuşur ve hemde olagan üstü gücler kazanir. Sonra Zulkarneyn´le karşilaşir. Oda, ab-i hayati ararsa da bulamaz ve bir süre sonra ölür (Buhari,Tefsir, 18/4; Zemahşeri, el-Keşşaf, Kahire 1307, I, 575; Taberi,Camiu´l-Beyan, Bulak 1322-29, Beyrut, 1398/1978, XV, 163-167; Beyzavi, Envaru´t-Tenzil, Kahire 1285,II, 19-20; A. Yaşar Ocak,İslam Türk İnanclarinda Hizir Yahut Hizir-İlyas Kültü, Ankara1985, s. 43-58; İ. Hakki İzmirli, Ab-i Hayat, İTA, I, 48-49;A.J. Wensinck, Hizir, İA, V/I,s.457-462).
Ab-i hayat tasavvufta Cenab-i Hakk´in el-Hayy isminin gerceginden ibarettir. Bu ismin sirrina erenler ab-i hayattan icmiş olurlar. Dini, tasavvufi edebiyat türlerinde bu anlami bulmak mümkündür. Mevlana´nin şu misralari örnek verilebilir: Hizir, Tanri keremiyle ab-i hayata kavuştu, Sen ya baştan başa cansin, yahut zamanin Hizir´i, yahut ab-i hayat; onun icin halktan gizlenmektesin, Sana nasil Hizir demeyeyim ki ab-i hayat ictin, sen ab-i hayatsin; sula, kandir bizi (Divan-i Kebir, trc. Abdulbaki Gölpinarli, İstanbul 1957,I, 92, 166, 352, II, 62, 355-434).(Şamil İslam Ansiklopedisi Ct. 1.Sf. 1/Heyet)
İcene ölümsüz bir hayat verdigine inanilan su. Ab, Farsca´da su,hayat ise Arabca´da yaşam demektir. Buna, ab-i hayat, ab-i Hizir, aynu´l-hayat, nehru´l-hayat da denilir. Anlamlari; hayat suyu, Hizir suyu, hayat pinari ve hayat irmagi demektir.
Kur´an-i Kerim´de Hz. Musa ve Hizir kissasi anlatilirken ab-i hayata dolayli olarak temas edilir. (el-Kehf, 18/60-82).
Ayetlerde anlatilanlar şöyle özetlenebilir:
Hz. Musa bir gün genc arkadaşiyla birlikte, kendisine Allah tarafindanrahmet ve gizli ilim verilen Hizir (a.s.)´la buluşmak üzere yola cikar. Buluşma yeri iki denizin birleştigi yer (Mecmau´l-Bahreyn)´dir. Yanlarina azik olarak aldiklari tuzlu baligin canlanip denize atlamasi buluşma yerini belirleyen bir işaret olacaktir. Deniz sahilinde rastladiklari bir kayanin yanindaki pinarin suyu tuzlu baliga temas edince balik canlanir ve denize atlar. Genc arkadaşinin elinde gercekleşen bu olaganüstü olayi daha sonra ögrenen Musa Peygamber geri döner ve hayat pinarinin başinda Hizir (a.s.)´la buluşarak, ibretli olaylarin gececegi yolculuga cikarlar (bkz. Kehf Suresi mad.).
Buharideki bir rivayette, buluşma yeri olan Mecmau´l-Bahreyn´den maksadin hayat pinari oldugu ifade edilir. Bu hadise göre; Hizir´la buluşacaklari kayanin dibinde bir kaynak ayn vardi ki buna hayat kaynagi(aynu´l-hayat, ab-i hayat) deniyordu. Bu suyun temas edip de diriltmedigi hic bir şey yoktu. İşte baliga bu sudan sicramişti (Buhari, Tefsir, Suretu´l-Kehf, 4).
Halk arasindaki mitolojik anlayiş ve inanişa göre yeri bilinmeyen bu pinardan icen kimse uzun ömre veya sonsuz yaşayişa kavuşmuş olur. Hizir (a.s.)´in uzun yaşayişi da bununla aciklanmak istenir.
Wensinck, L. Massignon ve Friendlaender gibi müsteşrikler, İskender efsanesi ile Hz. Musa ve Hizir kissasi arasindaki ilgi kurmaya calişmişlardir. Cünkü ab-i hayat unsuru bu hikayelerde agirlik noktasini teşkil eder. Mufessirlerin bu bilgilere yer vermesi, muhaddis ve tarihcilerin yaptiklari aktarmalar, Kehf Suresindeki (18/83-98) Zulkarneyn kissasi onlarin başlica delilleri olmuştur. Mufessirler IX. yüzyildan itibaren, İskender efsanesini Kur´an-i Kerim´deki Zulkarneyn kissasini aciklarken geniş ölcüde kullanmişlardir. Buna göre, İskender-i Zulkarneyn, icene sonsuz hayat veren ve insanüstügücler kazandiran ab-i hayattan söz edildigini duyar ve bunu aramaya karar verir. Halasinin oglu olan ve Hizir diye anilan Elyesa ile ordusunun refakatinde yolculuga cikar.
Ab-i hayat, karanliklar ülkesindedir. Yolda firtina yüzünden ordudan ayri düşerler. Karanliklar ülkesine gelince Zulkarneyn saga, Hizir sola giderek yollarini tayine calişirlar. Günlerce yol aldiktan sonra, Hizir ilahi bir ses duyar ve bir nur görür. Oradan ab-i hayati bulur. Bu sudan icer ve yikanir. Böylece hem sonsuz bir hayata kavuşur ve hemde olagan üstü gücler kazanir. Sonra Zulkarneyn´le karşilaşir. Oda, ab-i hayati ararsa da bulamaz ve bir süre sonra ölür (Buhari,Tefsir, 18/4; Zemahşeri, el-Keşşaf, Kahire 1307, I, 575; Taberi,Camiu´l-Beyan, Bulak 1322-29, Beyrut, 1398/1978, XV, 163-167; Beyzavi, Envaru´t-Tenzil, Kahire 1285,II, 19-20; A. Yaşar Ocak,İslam Türk İnanclarinda Hizir Yahut Hizir-İlyas Kültü, Ankara1985, s. 43-58; İ. Hakki İzmirli, Ab-i Hayat, İTA, I, 48-49;A.J. Wensinck, Hizir, İA, V/I,s.457-462).
Ab-i hayat tasavvufta Cenab-i Hakk´in el-Hayy isminin gerceginden ibarettir. Bu ismin sirrina erenler ab-i hayattan icmiş olurlar. Dini, tasavvufi edebiyat türlerinde bu anlami bulmak mümkündür. Mevlana´nin şu misralari örnek verilebilir: Hizir, Tanri keremiyle ab-i hayata kavuştu, Sen ya baştan başa cansin, yahut zamanin Hizir´i, yahut ab-i hayat; onun icin halktan gizlenmektesin, Sana nasil Hizir demeyeyim ki ab-i hayat ictin, sen ab-i hayatsin; sula, kandir bizi (Divan-i Kebir, trc. Abdulbaki Gölpinarli, İstanbul 1957,I, 92, 166, 352, II, 62, 355-434).(Şamil İslam Ansiklopedisi Ct. 1.Sf. 1/Heyet)
