Eş´arilikle Maturidilik Arasindaki Farklar

[ALI]

E´ŞARİLİKLE MATURİDİLİK ARASINDAKİ FARKLAR

Eş´arilik ile Maturidilik arasinda bazi meselelerde ihtilafa düşülmüşse de her iki taraf ana meselelerde ittifak ettiklerinden yekdigerlerini Bid´at Ehli´nden saymamişlardir. Aralarindaki başlica farklar şunlardir:

1.Cuz´i irade: Eş´ariyye´yegöre cuz´i iradeyi Allah yaratir; Maturidiyye´ye göre cuz´i iradeyi Allah yaratmaz.

2.Kesb: Eş´ariyye´ye göre kesb (kazanma), insanin kudretinin takdir edilene yaklaşmasidir; Maturidiyye´ye göre kesin karardir.

3.İyi ve Kötü: Eş´ariyye´yegöre, iyi (husn) ve kötü (kubh), emir ve nehyin geregidir. Maturidiyye´ye göre emir ve nehyin delaletidir. Bu durumda Eş´ariyye´ye göre iyi ve kötü akil ile kavranamaz: bir şey emredildigi icin iyi, yasaklandigi icin de kötü olur. İlahi emir,o şeyin iyi, ilahi nehiy de kötü olmasini gerektirir. Maturidiyye´ye göre iyi ve kötü akil ile kavranir; dini emir ve nehiy ona delalet eder; bir şey iyi oldugu icin emredilir, kötü oldugu icin yasaklanir.

4.Allah´i bilme: Eş´ariyye´yegöre ilahi bilgi, din-şer´- ile gerekli olur. Maturidiyye´ye göre bilakis akil ile gerekli (vacib) olur. Bu ayrilik iyi ve kötü probleminin uzantisidir.

5.Tekvin: Eş´ariyye´yegöre (var etme, yaratma), bir itibari sifattir, kudretin meydana gelmesiyle ilintilidir. Maturidiyye´ye göre tekvin, kudret ve irade gibi bir hakiki sifattir.

6.İnsanin kaldiramayacagini yüklemek (Teklifima la Yutak): Eş´ariyye´ye göre cisimleri yaratmak, gökyüzüne cikmak gibi beşer gücünün dişinda olan şeyler ile Yüce Allah´in kullarini yükümlü tutmasi caizdir. Maturidiyye´ye görebu yükümlülük (teklif) caiz degildir.

7.Sebeb ve Hikmet: Eş´ariyye´yegöre ilahi fiillerde hikmet aranmaz, fiiler sebebe bagli degildir. Maturidiyye´ye göre ilahi fiiller, hikmet aranir, fiiller sebeblere baglidir.

8.Kelam-i Nefsi: Eş´ariyye´yegöre, nefsi kelam işitilmiş (mesmu) olur; Maturidiyye´ye göreişitilmiş olmaz.

9.Ezelde maduma (mevcut olmayan) hitap: Eş´ariyye´yegöre maduma ezelde ilahi hitap taaluk eder; buna bagli olarak Allah ezelde konuşan (mukellim)dir. Maturidiyye´ye göre maduma ezelde ilahi hitap taaluk etmez; dolayisiyla Allah ezelde mutekellim degildir.

10.Nubuvvet: Eş´ariyye´yegöre erkeklik, peygamberligin şartlarindan degildir, kadindan da peygamber olabilir. Meryem, Asiye, Sara, Hacer, Havva, Hz. Musa´nin annesi peygamberdir. Maturidiyye´ye göre, erkek olmak peygamberligin şartlarindandir; kadin peygamber olamaz.

11.İbadetlerin yapilmasi: Eş´ariyye´ye göre Müslüman olmayan ibadet etmekle yükümlüdür; bundan dolayi ayrica sorgulanir. Maturidiyye´ye göre Müslüman olmayan ibadet etmekle yükümlü (mükellef) degildir, bundan dolayi cezalandirilmaz.

12.İrtidad: Eş´ariyye´ye göre dinden dönen (murted) iman ederse amelleri (ona) döner; Maturidiyye´ye göre murted iman etse de amelleri (ona geri) dönmez.

13.Ümitsizlik halindeki tevbe: E´şariyye´ye göre ümitsizlik tevbesi, kabul edilmez; Maturidiyye´ye göre kabul edilir.

14.Kur´an: Eş´ariyye´yegöre, Kur´an´in kimi ayetleri digerlerinden daha önemlidir (a´zam), Maturidiyye´ye göre Kur´an´in kimi ayetleri digerlerinden daha önemli degildir.

15.Salih nazar (dogru düşünce): Eş´ariyye´yegöre sahih nazar, ancak Allah´in yaratmasi ile ilim ifade eder. Maturidiyye´ye göre Allah´in yaratmasi, beşerin kazanmasiyla birlikte ilim ifade eder.(Yeni İlmi Kelam Sf. 105-107/İsmail Hakki İzmirli)

[ALI]

Bu konuyu sonra kisada olsa ele alip islemeye dair suanda bir niyyet icindeyim ve hayirlisi ile insallah diyorum.

[ALI]

1.Meselede denilmek istenen sey anladigimiz kadariyla burdaki is yapan olarakkul olur ve buda güne o Allahu tealanin onu var edip yaratmasiyla ve isi de yada o fiilli isleyende sonucta kulun kendisi oluyor.

2.Kazanmak kullun kendisinin vermis oldugu kesin bir karar ile oluyor ve bu bizim acimizdan da makul ve makbul olur.

3.Mesele de imam es´ari diyor ki bu konuda vahy gelmeden insan iyiyi ve kötüyü bilemez ve oysaki ki bu her konu da bir mümkün degil ve insanin bir sey hakkinda ona dair vahy de gelmeden onu bilmesi vakia olarak bir mümkün olabilir.

insanda akil ve irade diye bir sey var insan bundan yola cikip her ne olursa veya ne var ise insanin hic bir seyi bilmemesi onun acisindan bir mümkün degil.

4.insan varlik olarak ister istemez bir sekilde yüce rabbini bulmak veya baska ifade ile bilmek ile mükellef olur ve bu olmasa peki ondaki o iman nasil olur.

İnsan kendisi yüce yaratani bulmasi veya bilmesi mümkün ise o zaman oda bundan bir mükellef olur.

Allahu teala yi bilmek veya bulmak onun da var oldugu ve bunun icin de illada resul gelmeden olmaz ise onun o imani nasil olur ve farz edelim ki bir zamanda yasamis birisi vahy den bir haber peki bu kisi yüce rabbini vahy ile bilecekse ve vahy de gelmedi bunun hali nice olur ve bunun üzerine düsen o vazifede yüce rabbini bir sekilde bilip bulmak olmaz mi?.

5.Burdaki sifat da diger o zati veya subuti sifatlar gibi kendi halinde bir sifat olur ve bunu bir seye baglayip yada bir seyin icinde ve altinda islemek de bir sifat a ilave olur ve oysa buda kendi halinde sifat olur ve nasil ki diger sifatlar kendi halinde ve kendine mahsus birer sifat ise buda aynen öyledir.

Bu tekvin sifati da islenir diger subuti sifatlar gibi bu onlardan cikamak ve digerleri gibi yanliz kendi halinde saymamak 8 sifat iken bunun eksik olmasi ile sifat sayisida olur 7 imam es´ariyye göre ve o bu sifati Kudret sifatinin icinde isliyor ve bununda beraber varligini kabul ediyor.

6.insan gücünün yetmedigi seyle mükellef olmasi ve bununda abacik onun takat getiremecegi sey altina girmesi olur ve ilkönce böyle bir sey var mi ve vakia olarak olmus mu ve yüce yaratanin kitabina ve resulullah (s.a.s.) hadislerine bakarsak bu nakille olmadigi gibi akil ve mantik da bunu makul görmedigi gibi makbul da görmemektedir.

7.İlahi islerde hikmet aranmasi onun bilinmesi icin ve bu konudaki kitabullah daki ayetler bizden bazi ondaki ayetler den ibret almamiz istemiyor mu ve bunun özerinde durup düsünmek ve ayni zamanda bundaki o hikmetine bakmak gibi degil mi.

Sonra yüce yaratan her seye bir sebeb kilmamis mi veya baska bir ifade ile her seyi bir sebeb ile yaratmamismidir.

8.Su mesele hakkinda bilgi sahibi olmadan ve buna dair suanda bir sey demek bizim acimizdan da ister istemez abes ile istigal olur.

9.Bu meselede kelam sifati ile alakali bir mevzu ve Allahu tealanin sifatlari ezeli mi degil mi ve kelam sifatida ezeli olduguna göre ve buda onun zahir ve aklen de ezel de hitap etmesini bir mümkün kiliyor.

Ve mutekellim olarak ezel de hitap olarak bir sey demis mi veya hic bir sey dememis mi ve buda bizi güne asiyor ve bunuda o isin ehline birakmak gerekir.

Ve sonra ezel de hic bir hitap etmemis oldugu icin ve onada güne buna ragmen de mutekellim denir mi denmez mi ve buda güne bir soru isareti olur.

10.Peygamberlik meselesi de bilenen ve okuyup ögrenmis oldugumuz makul ve makbul olarak hepsinin bir erkek oldugu ve kitabullah´a ve sünnet´i resulullah´a (s.a.v.) bakarsak bu o vakia olur.

Burdaki denilen sey o ayet-i kerimelerde ki gecen o sözden kaynaklaniyor ve bu konuda denilen bildigim tek sey de bu ve bundan bir ibarettir.

Bu konuda imam es´arinin delil olarak aldigi kitabullah tan baska ne gibi delaletti var bunlara da bakmak gerekir.

Buna dair o kaniya nasil variyor veya bir baska ifade ile bunuda hangi o delil den direk cikariyor ise onunda bir bilinmesi lazim gelir.

11.Müslüman olmayan ibadet ile bir mükellef degil ve o ilk önce bir iman ile muhatab olur.

Bir kimse daha iman etmemis ondan ibadet istenip beklenmez ve sonra böyle bir kimsede yapsa bunun o yapmis oldugu ibadet ona sevab kazandirmaz ve sayet böyle olsa idi ve nakil ve akil olarak onlarinda sirf bundan dolayi sevap kazanip ve buna karsilik olarak da bir de mükafat verilmesini akil da bir mümkün görür.

Bu adeta ehli kufurden birisinden ibadet isteyip beklemek gibi bir misal olur ve o ilk önce iman edip teslim olmak ile sorumlu olur.

12.Kisi kufre girdimi ameller gider ve bir baska ifade ile yanar ve sayet böyle olmasaydi aklende kisi kufre girer ve sunu da diye bilirdi kufre girsemde sonra tevbe ederim ve güne amellerim de bende olup kalir gibi mantik da gündeme gelir.

Ve sonra birisi 1 kac kere kufre girip cikarsa o zaman neyi kayip etmis olur ki ve bu kufre gir cik ve ne var tevbe et güne aynisi oldun iman bu kadar basit ve kiymetsiz bir sey mi?.

Sonra insan iman etmis iken neden aman ayagim kayar veya istemeden yada bilmeden kufre girerim diye cekinip durur ve bu korku ile ne yapacagini ve ne söylecegini bilmedigi zaman ve o hali olur.

13.Ümitsizlik hali zekerat hali degil ve insan ölüm döseginde degil ise ve ölücek oldugu zaman olarak onunda o ani gelmedigi müddetce tevbe kapisi acik ve tevbe edebilir ta ki ölüm denilen sey insanin o zekerat-i mevt zamanindaki hali de bir haric olur.

Burdaki zekerat-i mevt hali haric ve burda o imanda gecersiz oldugu icin ve burda tevbe de bununla alali ise ve buda bir gecersiz olur.

14.Allahu teala nin ayetleri hepsi ondan geldigi icin kimisi daha önemli görmek digerlerini de bunlardan asagi görüp kabul etmek gibi bir mana cikiyor ve oysa hepsi de yüce yaratanin bir kelami olur ve aralarinda bir fark ayirimi yapmaya da gerek de yoktur.

15.Allahu teala bir seyi var edinci ve kul da ayni zamanda bulunla birlikte bilmis ve kazanmis oluyor.