Cahil Sustuğu Takdirde İhtilaf ve Sorunlar Çözülür..
Cahilin konuşması, silahların konuşması, sorun ve çıkmazların yayılması anlamında olduğu gibi, sükût etmesi de sorunların susması anlamındadır. İnsanlık şu dört kesimden gördüğü zararı kimseden görmemiştir:
1. Bildikleri halde bildikleri ile amel etmeyenler,
2. Bilmedikleriyle amel edenler,
3. Bilmedikleri halde öğrenmeyenler,
4. İnsanları öğrenmekten alıkoyanlar.
Merhum Akif, her dönemde insanlığın en büyük düşmanının cehalet olduğunu şöyle dillendirir:
Eyvah, bu zilletlere sensin yine illet.
Ey derd-i cehalet sana düşmekle bu millet,
Bir hâle getirdin ki ne din kaldı ne nâmus!
Ey sine-i İslama çöken kapkara kâbus,
Ey hâsım-ı hakiki, seni öldürmeli evvel;
Sensin bize düşmanları üstün çıkaran el.
Üstat Said Nursi de, "Bizim düşmanlarımız, cehalet, zaruret ve ihtilaftır. Bu üç düşmana karşı marifet, sanat ve ittifak silahıyla cihad edeceğiz."(Divan-i Harb-i Örfi, s.229) vecizesiyle düşmanlarımızın neler olduğuna dikkat çeker. Makalemizde, üç düşmanın en vahim olanını yani cehalet ve onunla mücadeleyi ele alacağız.
Cehaletin Anlam Alanı
Lügatte, cehalet, bilmezlik, ilimden ve malumattan uzak olmak diye tanımlanır; ilmin zıddıdır. Kavram olarak da üç anlama gelmektedir: 1- İnsan zihninin ilimden hâlî olması. 2- Bir şeyi olduğunun aksine kabullenmek. 3- Bir şeye yapılması gerekenin zıddını yapmak.
Dilcilerin tarifinden hareketle cehalet iki başlık altında incelenebilir: 1- İnanç ve düşüncelerle meydana gelen cehalet. 2- Amel ve gidişattaki cehalet.
İnsanı Diğer Varlıklardan Ayıran Meziyet Olarak İlim
İnsanlarla diğer varlıklar arasında üç önemli fark bulunmaktadır:
1- İnsan ilim elde etmeye elverişli yaratılmıştır. 2- İyiyle kötüyü, doğruyla yanlışı ayıracak melekelere sahiptir. 3- Sahip olduğu bilgi ve becerileri artırmaya müsaittir. Râğib İsfehânî, insanları diğer canlılardan ayıran vasıfların başında ilmin geldiğine dikkat çekerek şöyle der: Cehaleti yenemeyen bir insan, kâmil anlamda insan olma meziyetine ulaşamaz. İlimsiz yapılan her eylemin zararı faydasından çoktur. Haricîlerde olduğu gibi, ilimsiz sahneye çıkan bazı gruplar cihad ve dini müdafaa adına Müslümanlara kılıç çekerler. Her fesat, fitne ve musibetin nedeni cehalet olduğu gibi, her hayır ve saadetin nedeni de ilimdir. Cehalet neticesinde maruf münker, münker maruf haline gelmekte; sünnet bidat, bidat de sünnet olarak algılanmakta, bâtıl hak yerine, hak da bâtıl yerine geçmektedir. Ve işte sana da böylece emrimizden bir ruh vahyettik (Şûrâ, 42/52) âyeti Kuranın ruh yani hayat bahşeden bir kaynak olduğuna dikkat çekmektedir.
İnsan, ilim sahibi olma özelliğiyle diğer yaratıklardan ayrılmakta ve onlardan yararlanmaktadır. İslamda ilim din, din de ilimdir; biri diğerinden ayrılmaz. İnsanlara her iki dünyada yararlı her ilim mübarektir ve tavsiye edilmiştir. Bu nedenle İslam, ilimler arasında genel anlamda herhangi bir ayrım yapmaz. İlim güneştir; güneşin doğuşundan rahatsız olan yaratıklar gibi ilimden rahatsız olan kesimler de vardır. İlim nurdur, karanlıklarda kalmak isteyenler ilmi sevmezler. İlim tahkiktir, taklitle yetinenler onu bilmez. İlim güçtür, zayıf irade sahipleri ondan yararlanmaz. Tarihte Haşaviye adındaki bir azınlık dışında ilim ve irfana karşı çıkan olmamıştır. Haşeviye, delil aramayı, araştırmayı ve tahkiki hoş karşılamamış ve haram olarak algılamıştır. Âlim, ilim sıfatıyla melekût/yüce âlemlerde seyran ederken, cahil tehlikeli uçurumlara yuvarlanır.
İki kesim insan mutlak mutludur:
1. İlim elde etmiş kişi.
2. Karanlıkta olduğunun farkına varıp ilim aramaya koyulan kişi. İlim, güçlü tılsımdır; intikal ettiği yerde inkılab gerçekleştirir, akideye aksiyon ve hareketlilik verir, imanı yakîn derecesine yükseltir, onu şecaat, iffet, emanet, başkasını nefsine tercih etme, tevazu, adalet ve merhamete dönüştürür. İnsanın erdemliliği, yücelmesi, doğruya ulaşması ilimle sağlanır. ALLAH Teâlânın vasıflandırdığı tüm iyi haslet ve vasıflar ilmin meyvesi olduğu gibi, yerdiği tüm kötü vasıflar da cehaletin neticesidir. İman, şükür, hayırlarda yarışmak, ALLAH sevgisi ve korkusu, reca, Ona yönelme, ihsan, af, sıdk, iyiliği emretme vs. hep ilmin semereleridir.
İnsan için ilim hayat mesabesindedir. İlimsiz insanın hayatı yok demektir. İlim hayat, cehalet ise ölümdür. Şu âyet bu gerçeği ifade etmektedir: Ölü iken dirilttiğimiz, insanlar arasında yürümesini sağlayan bir aydınlık verdiğimiz kişi, içinden çıkamayacağı karanlıklarda kalan kişi gibi olur mu hiç? (Enam, 6/122) âyeti, ilim sahibi olmayanın yani cahilin ölüler mesabesinde olduğunu belirtmektedir.
Musibet, Sorun ve Felâketlerin Adresi Olarak Cehalet
Cehalet, tüm musibet, bela ve felâketlerin kaynağı, ruhun karanlığı ve ataletidir. Cehalet, insanın Rabbini, yaşadığı dünyayı tanımaması ve tedavisi mümkün olmayan bir hastalık, ruh ve beyinde boşluktur. Bu gerçeği, Cahil sustuğu takdirde ihtilaf biter vecizesi ifade etmektedir. Ömer b. Abdülazizin Cahilin ifsadı, ıslahından çoktur sözü de aynı gerçeği belirtmektedir. İmin tüm güzel vasıfları, cehaletin de kötü vasıfları içerdiğinin bir belirtisi şudur: Bir âlime, ey cahil denildiği zaman âlim kızar; cahile de âlim olmadığı halde, ey âlim denilince cahil sevinir.
Kuran,Cahillerden olmaktan ALLAHa sığınırım (Bakara, 2/67); Eğer şeytandan bir kışkırtma seni dürterse, hemen ALLAHa sığın (Araf, 7/200) âyetleriyle Şeytanla cahilleri bir tutmuş, Şeytandan kaçarcasına cahillerden kaçmayı, onlara karşı müteyakkız olmayı ve onların şer ve zararından ALLAHa sığınmayı emretmiştir. Zira cahil, toplumun bünyesinde zararlı bir unsurdur, yarardan çok zarar getirir. Cahilin topluma yönelik zararının farkında olan İmam Şafii yaşı ilerlemiş birini görür ve kendisine, hadis ve fıkıhtan sorular yöneltir. Bilmiyorum cevabını alınca İmam Şafii, ALLAH canını alsın! Hem kendini hem de İslâmı mahvettin. der. İbn Abidin, cahilin âlim aleyhindeki şahitliğinin makbul olmadığını söyler.
Karşılaşılan musibet ve kargaşaların tamamı, ya cehaletten ya da eksik ilimden kaynaklanmaktadır. Hz. Alinin, Belimi iki kesim büktü. Günahkâr âlim ve cahil âbid sözü de gereken ilme sahip olmayan yarı-âlim profilli kesimin zararına dikkat çeker. Sadi-i Şirazi cahil insanı şöyle tasvir eder: Cahil davula benzer, sesi çok içi ise boştur.
Ve Rahmanın kulları. O kimselerdir ki, yeryüzünde tevazu ile yürürler ve cahiller kendilerine laf attıkları zaman barışla! derler. (Furkan, 25/63) âyetinin de dikkat çektiği gibi, Kuranda cehalet, terör, şiddet, öfke ve saldırganlıkla özdeşleşmiştir. Âyette cahillere barış, aydınlık ve güven anlamlarına gelen selam ile karşılık verilmesinin emredilmesi anlamlıdır.
İhtilaftan kaynaklanan sorun ve kargaşalar cehaletten yani, vahyin indiği lügati, sünneti, hadisin sahihini, hasenini, zayıf ve mevzu olanını, Asr-ı Saadette dinin uygulanış biçimini, Kuranın muhkemini, müteşabihini, hakikatini, mecazını, ammını, hassını, mukayyed ve mutlakını, sebeb-i nüzulü, din adına ahkâm ve hadis uydurmanın ne kadar büyük günah olduğunu bilmemekten kaynaklanmaktadır. Cahil, dinin gönderiliş maksat ve gayesinden habersizdir. Sünneti, dinin önemli kurallarını selef-i salihîni, onların hayatlarını bilmemektedir.
Cahilin inanç ve eylemlerinde denge ve istikrar bulunmaz; devamlı sıkıntı ve ıstırap, yaşamında da panik içerisindedir; psikolojisi ve kimyası bozuktur. İslam, yazmayan bir elin sahibine vebal olduğundan kesilmesini; cahil bir erkek ile bilen bir kadının birbirine denk olamayacağını; âlimlere en büyük ceza olarak da cahillerle bir arada bulunmayı söyler.
Fitne ve fesat unsurları, insanları tuzağa düşürmek istediklerinde ruh ve beyni aydınlatan ilimle olan ilintilerini kesmeye çalışırlar. İnkâr edenler: Bu Kuranı dinlemeyin, okunurken gürültü yapın. Umulur ki bastırırsınız, dediler (Fussilet, 41/26) âyetinin de ifade ettiği gibi, İslam muarızları galibiyet için toplumun ilim kaynağı olan Kuranla olan alâkasının kesilmesi gerektiğini öne sürerler. Çünkü onların iddiasına göre bu Kuran kendilerini büyülüyor, zihinlerini karıştırıyor, âdet ve geleneklerini altüst ediyor, aralarını bozuyor. Cahiller geçmişte Kuran okunurken gürültü yapıp onu bastırmak için her çareye başvuruyorlardı. Söz gelimi İranlı Rüstem ve İsfendiyar efsanelerini, masallarını anlatıyorlardı. Nitekim Nadr b. Malik, insanları Kurandan uzaklaştırmak için benzer yöntemlere başvuruyordu. Bazen gürültü ve alkışla, bazen secile, bazen nesir ve nazımla Kuranı susturmaya çalışıyordu.
Cehaletin semeresi küfür, nifak, şirk, zulüm, cimrilik, kin, kötü zan, kibir, nifak vs.dir. Şimdi, Rabbinden sana indirilenin gerçekten hak olduğunu bilen bir kimse, kör olan kimse gibi olur mu? (Rad, 13/19 ) âyeti, ilmin aydınlık ve basiret, cehaletin ise körlük ve karanlık olduğuna işaret eder. Bu nedenle başta Şeytan olmak üzere tüm şer güçler, insana tahakküm etme yolunun cehaletten geçtiğini iyi bilirler.
Bilen, mücehhez asker gibidir, onun düşmana mağlup düşeceğinden korkulmaz. Cahil ise eli boş askerin cepheye koşması gibidir, mağlup olması mukadderdir. Tıpkı Şeytanın meseli gibi ki, insana, İnkâr et! dedi de, insan inkâr edince, Ben senden uzağım, çünkü ben âlemlerin Rabbi olan ALLAHtan korkarım dedi. (Haşr, 56/19) âyeti, Şeytanın bile cahilin düştüğü konuma düşmek istemediğine ve cahilin kötülüğünden ALLAHa sığındığına dikkat çekmektedir. Melekler âlime selam dururken, cahilden Şeytanın bile uzaklaşıp ALLAHa sığınması manidardır. Hz. Peygamber, yaralı olduğu halde teyemmüm etmeyip suyla abdest aldığı için vefat eden sahabi hakkında şöyle buyurdu: Adamcağızı öldürdüler, ALLAH da canlarını alsın. Cehaletin ilacı soru sormaktır. Bilmedilerse neden sormadılar?
Kıyameti inkâr edenler, cehalet ve yersiz şüphelerden inkâr etmişlerdir. ALLAHın vaadi haktır. Kıyamet gününde şüphe yoktur, denildiği zaman, kıyametin ne olduğunu bilmiyoruz, onun bir zandan ibaret olduğunu sanıyoruz, onun hakkında kesin bir bilgi elde etmiş değiliz, demiştiniz. (Câsiye, 45/32).
Hz. İsanın öldürüldüğünü iddia edenler, cehaletten dolayı bu iddiada bulunmuşlardır: Zanna uymaktan başka hiçbir bilgileri yoktur. Kesinlikle onu öldürmemişlerdir (Nisâ, 4/157).
Çocuklarını öldürenler, cehaletten dolayı öldürmüşlerdir: Bilgisizlikleri yüzünden beyinsizce çocuklarını öldürenler muhakkak ki zarara uğramışlardır (Enam, 6/40).
ALLAHtan başkasına ibadet etmenin en önemli nedeni de cehalettir: Müşriklerden biri senden eman dilerse ALLAHın kelamını işitip dinleyinceye kadar ona eman ver. (Tevbe, 9/6) âyeti şirke düşmenin önemli bir nedeninin Kurandan uzak durmak olduğunu gösterir. Cehalet uyuşturur. Bu uyuşturmanın neticesidir ki, cahil insanlar din adına helalleri haram, haramları helal kılarlar; masumları suçlu, suçluları masum ilan ederler; kimileri vecibeleri kaldırır, kimileri de yeni farzlar ortaya koyar; kimisini tekfir eder, kimilerini bidatçi, kimilerini fasık ilan ederler.
Netice: Yaşanan hadiseler, görülen sorun ve krizler ekonomik olmaktan ziyade düşünseldir. Bu nedenle karınların doyurulmasına, sırtların giydirilmesine gösterilen özverinin mutlak anlamda beyin ve ruha da tanınması gerekir. Kalbin ölümü, bedenin ölümünden daha beterdir. Bedenin rahatsızlığı beraberinde ölümü getirebilir. Bu durumda ölü, fonksiyonunu yitirir ve tehlikeli olma özelliğini kaybeder. Kalp ve düşüncenin ölümü ise beraberinde ebedî ölümü getirir. Bu bakımdan cehalet, ölümden daha tehlikelidir. Dünyada hayır, güzellik adına ne varsa ilmin neticesi olduğu gibi, isyan, bölünme, anarşi, günah ve çirkinlik adına ne varsa cehaletin eseri ve neticesidir. Cehalet musibet, felâket ve belaların en kötüsü; ilim ise haz ve nimetlerin en güzelidir.
Yrd. Doç. Dr. Abdülcelil Candan
Cahilin konuşması, silahların konuşması, sorun ve çıkmazların yayılması anlamında olduğu gibi, sükût etmesi de sorunların susması anlamındadır. İnsanlık şu dört kesimden gördüğü zararı kimseden görmemiştir:
1. Bildikleri halde bildikleri ile amel etmeyenler,
2. Bilmedikleriyle amel edenler,
3. Bilmedikleri halde öğrenmeyenler,
4. İnsanları öğrenmekten alıkoyanlar.
Merhum Akif, her dönemde insanlığın en büyük düşmanının cehalet olduğunu şöyle dillendirir:
Eyvah, bu zilletlere sensin yine illet.
Ey derd-i cehalet sana düşmekle bu millet,
Bir hâle getirdin ki ne din kaldı ne nâmus!
Ey sine-i İslama çöken kapkara kâbus,
Ey hâsım-ı hakiki, seni öldürmeli evvel;
Sensin bize düşmanları üstün çıkaran el.
Üstat Said Nursi de, "Bizim düşmanlarımız, cehalet, zaruret ve ihtilaftır. Bu üç düşmana karşı marifet, sanat ve ittifak silahıyla cihad edeceğiz."(Divan-i Harb-i Örfi, s.229) vecizesiyle düşmanlarımızın neler olduğuna dikkat çeker. Makalemizde, üç düşmanın en vahim olanını yani cehalet ve onunla mücadeleyi ele alacağız.
Cehaletin Anlam Alanı
Lügatte, cehalet, bilmezlik, ilimden ve malumattan uzak olmak diye tanımlanır; ilmin zıddıdır. Kavram olarak da üç anlama gelmektedir: 1- İnsan zihninin ilimden hâlî olması. 2- Bir şeyi olduğunun aksine kabullenmek. 3- Bir şeye yapılması gerekenin zıddını yapmak.
Dilcilerin tarifinden hareketle cehalet iki başlık altında incelenebilir: 1- İnanç ve düşüncelerle meydana gelen cehalet. 2- Amel ve gidişattaki cehalet.
İnsanı Diğer Varlıklardan Ayıran Meziyet Olarak İlim
İnsanlarla diğer varlıklar arasında üç önemli fark bulunmaktadır:
1- İnsan ilim elde etmeye elverişli yaratılmıştır. 2- İyiyle kötüyü, doğruyla yanlışı ayıracak melekelere sahiptir. 3- Sahip olduğu bilgi ve becerileri artırmaya müsaittir. Râğib İsfehânî, insanları diğer canlılardan ayıran vasıfların başında ilmin geldiğine dikkat çekerek şöyle der: Cehaleti yenemeyen bir insan, kâmil anlamda insan olma meziyetine ulaşamaz. İlimsiz yapılan her eylemin zararı faydasından çoktur. Haricîlerde olduğu gibi, ilimsiz sahneye çıkan bazı gruplar cihad ve dini müdafaa adına Müslümanlara kılıç çekerler. Her fesat, fitne ve musibetin nedeni cehalet olduğu gibi, her hayır ve saadetin nedeni de ilimdir. Cehalet neticesinde maruf münker, münker maruf haline gelmekte; sünnet bidat, bidat de sünnet olarak algılanmakta, bâtıl hak yerine, hak da bâtıl yerine geçmektedir. Ve işte sana da böylece emrimizden bir ruh vahyettik (Şûrâ, 42/52) âyeti Kuranın ruh yani hayat bahşeden bir kaynak olduğuna dikkat çekmektedir.
İnsan, ilim sahibi olma özelliğiyle diğer yaratıklardan ayrılmakta ve onlardan yararlanmaktadır. İslamda ilim din, din de ilimdir; biri diğerinden ayrılmaz. İnsanlara her iki dünyada yararlı her ilim mübarektir ve tavsiye edilmiştir. Bu nedenle İslam, ilimler arasında genel anlamda herhangi bir ayrım yapmaz. İlim güneştir; güneşin doğuşundan rahatsız olan yaratıklar gibi ilimden rahatsız olan kesimler de vardır. İlim nurdur, karanlıklarda kalmak isteyenler ilmi sevmezler. İlim tahkiktir, taklitle yetinenler onu bilmez. İlim güçtür, zayıf irade sahipleri ondan yararlanmaz. Tarihte Haşaviye adındaki bir azınlık dışında ilim ve irfana karşı çıkan olmamıştır. Haşeviye, delil aramayı, araştırmayı ve tahkiki hoş karşılamamış ve haram olarak algılamıştır. Âlim, ilim sıfatıyla melekût/yüce âlemlerde seyran ederken, cahil tehlikeli uçurumlara yuvarlanır.
İki kesim insan mutlak mutludur:
1. İlim elde etmiş kişi.
2. Karanlıkta olduğunun farkına varıp ilim aramaya koyulan kişi. İlim, güçlü tılsımdır; intikal ettiği yerde inkılab gerçekleştirir, akideye aksiyon ve hareketlilik verir, imanı yakîn derecesine yükseltir, onu şecaat, iffet, emanet, başkasını nefsine tercih etme, tevazu, adalet ve merhamete dönüştürür. İnsanın erdemliliği, yücelmesi, doğruya ulaşması ilimle sağlanır. ALLAH Teâlânın vasıflandırdığı tüm iyi haslet ve vasıflar ilmin meyvesi olduğu gibi, yerdiği tüm kötü vasıflar da cehaletin neticesidir. İman, şükür, hayırlarda yarışmak, ALLAH sevgisi ve korkusu, reca, Ona yönelme, ihsan, af, sıdk, iyiliği emretme vs. hep ilmin semereleridir.
İnsan için ilim hayat mesabesindedir. İlimsiz insanın hayatı yok demektir. İlim hayat, cehalet ise ölümdür. Şu âyet bu gerçeği ifade etmektedir: Ölü iken dirilttiğimiz, insanlar arasında yürümesini sağlayan bir aydınlık verdiğimiz kişi, içinden çıkamayacağı karanlıklarda kalan kişi gibi olur mu hiç? (Enam, 6/122) âyeti, ilim sahibi olmayanın yani cahilin ölüler mesabesinde olduğunu belirtmektedir.
Musibet, Sorun ve Felâketlerin Adresi Olarak Cehalet
Cehalet, tüm musibet, bela ve felâketlerin kaynağı, ruhun karanlığı ve ataletidir. Cehalet, insanın Rabbini, yaşadığı dünyayı tanımaması ve tedavisi mümkün olmayan bir hastalık, ruh ve beyinde boşluktur. Bu gerçeği, Cahil sustuğu takdirde ihtilaf biter vecizesi ifade etmektedir. Ömer b. Abdülazizin Cahilin ifsadı, ıslahından çoktur sözü de aynı gerçeği belirtmektedir. İmin tüm güzel vasıfları, cehaletin de kötü vasıfları içerdiğinin bir belirtisi şudur: Bir âlime, ey cahil denildiği zaman âlim kızar; cahile de âlim olmadığı halde, ey âlim denilince cahil sevinir.
Kuran,Cahillerden olmaktan ALLAHa sığınırım (Bakara, 2/67); Eğer şeytandan bir kışkırtma seni dürterse, hemen ALLAHa sığın (Araf, 7/200) âyetleriyle Şeytanla cahilleri bir tutmuş, Şeytandan kaçarcasına cahillerden kaçmayı, onlara karşı müteyakkız olmayı ve onların şer ve zararından ALLAHa sığınmayı emretmiştir. Zira cahil, toplumun bünyesinde zararlı bir unsurdur, yarardan çok zarar getirir. Cahilin topluma yönelik zararının farkında olan İmam Şafii yaşı ilerlemiş birini görür ve kendisine, hadis ve fıkıhtan sorular yöneltir. Bilmiyorum cevabını alınca İmam Şafii, ALLAH canını alsın! Hem kendini hem de İslâmı mahvettin. der. İbn Abidin, cahilin âlim aleyhindeki şahitliğinin makbul olmadığını söyler.
Karşılaşılan musibet ve kargaşaların tamamı, ya cehaletten ya da eksik ilimden kaynaklanmaktadır. Hz. Alinin, Belimi iki kesim büktü. Günahkâr âlim ve cahil âbid sözü de gereken ilme sahip olmayan yarı-âlim profilli kesimin zararına dikkat çeker. Sadi-i Şirazi cahil insanı şöyle tasvir eder: Cahil davula benzer, sesi çok içi ise boştur.
Ve Rahmanın kulları. O kimselerdir ki, yeryüzünde tevazu ile yürürler ve cahiller kendilerine laf attıkları zaman barışla! derler. (Furkan, 25/63) âyetinin de dikkat çektiği gibi, Kuranda cehalet, terör, şiddet, öfke ve saldırganlıkla özdeşleşmiştir. Âyette cahillere barış, aydınlık ve güven anlamlarına gelen selam ile karşılık verilmesinin emredilmesi anlamlıdır.
İhtilaftan kaynaklanan sorun ve kargaşalar cehaletten yani, vahyin indiği lügati, sünneti, hadisin sahihini, hasenini, zayıf ve mevzu olanını, Asr-ı Saadette dinin uygulanış biçimini, Kuranın muhkemini, müteşabihini, hakikatini, mecazını, ammını, hassını, mukayyed ve mutlakını, sebeb-i nüzulü, din adına ahkâm ve hadis uydurmanın ne kadar büyük günah olduğunu bilmemekten kaynaklanmaktadır. Cahil, dinin gönderiliş maksat ve gayesinden habersizdir. Sünneti, dinin önemli kurallarını selef-i salihîni, onların hayatlarını bilmemektedir.
Cahilin inanç ve eylemlerinde denge ve istikrar bulunmaz; devamlı sıkıntı ve ıstırap, yaşamında da panik içerisindedir; psikolojisi ve kimyası bozuktur. İslam, yazmayan bir elin sahibine vebal olduğundan kesilmesini; cahil bir erkek ile bilen bir kadının birbirine denk olamayacağını; âlimlere en büyük ceza olarak da cahillerle bir arada bulunmayı söyler.
Fitne ve fesat unsurları, insanları tuzağa düşürmek istediklerinde ruh ve beyni aydınlatan ilimle olan ilintilerini kesmeye çalışırlar. İnkâr edenler: Bu Kuranı dinlemeyin, okunurken gürültü yapın. Umulur ki bastırırsınız, dediler (Fussilet, 41/26) âyetinin de ifade ettiği gibi, İslam muarızları galibiyet için toplumun ilim kaynağı olan Kuranla olan alâkasının kesilmesi gerektiğini öne sürerler. Çünkü onların iddiasına göre bu Kuran kendilerini büyülüyor, zihinlerini karıştırıyor, âdet ve geleneklerini altüst ediyor, aralarını bozuyor. Cahiller geçmişte Kuran okunurken gürültü yapıp onu bastırmak için her çareye başvuruyorlardı. Söz gelimi İranlı Rüstem ve İsfendiyar efsanelerini, masallarını anlatıyorlardı. Nitekim Nadr b. Malik, insanları Kurandan uzaklaştırmak için benzer yöntemlere başvuruyordu. Bazen gürültü ve alkışla, bazen secile, bazen nesir ve nazımla Kuranı susturmaya çalışıyordu.
Cehaletin semeresi küfür, nifak, şirk, zulüm, cimrilik, kin, kötü zan, kibir, nifak vs.dir. Şimdi, Rabbinden sana indirilenin gerçekten hak olduğunu bilen bir kimse, kör olan kimse gibi olur mu? (Rad, 13/19 ) âyeti, ilmin aydınlık ve basiret, cehaletin ise körlük ve karanlık olduğuna işaret eder. Bu nedenle başta Şeytan olmak üzere tüm şer güçler, insana tahakküm etme yolunun cehaletten geçtiğini iyi bilirler.
Bilen, mücehhez asker gibidir, onun düşmana mağlup düşeceğinden korkulmaz. Cahil ise eli boş askerin cepheye koşması gibidir, mağlup olması mukadderdir. Tıpkı Şeytanın meseli gibi ki, insana, İnkâr et! dedi de, insan inkâr edince, Ben senden uzağım, çünkü ben âlemlerin Rabbi olan ALLAHtan korkarım dedi. (Haşr, 56/19) âyeti, Şeytanın bile cahilin düştüğü konuma düşmek istemediğine ve cahilin kötülüğünden ALLAHa sığındığına dikkat çekmektedir. Melekler âlime selam dururken, cahilden Şeytanın bile uzaklaşıp ALLAHa sığınması manidardır. Hz. Peygamber, yaralı olduğu halde teyemmüm etmeyip suyla abdest aldığı için vefat eden sahabi hakkında şöyle buyurdu: Adamcağızı öldürdüler, ALLAH da canlarını alsın. Cehaletin ilacı soru sormaktır. Bilmedilerse neden sormadılar?
Kıyameti inkâr edenler, cehalet ve yersiz şüphelerden inkâr etmişlerdir. ALLAHın vaadi haktır. Kıyamet gününde şüphe yoktur, denildiği zaman, kıyametin ne olduğunu bilmiyoruz, onun bir zandan ibaret olduğunu sanıyoruz, onun hakkında kesin bir bilgi elde etmiş değiliz, demiştiniz. (Câsiye, 45/32).
Hz. İsanın öldürüldüğünü iddia edenler, cehaletten dolayı bu iddiada bulunmuşlardır: Zanna uymaktan başka hiçbir bilgileri yoktur. Kesinlikle onu öldürmemişlerdir (Nisâ, 4/157).
Çocuklarını öldürenler, cehaletten dolayı öldürmüşlerdir: Bilgisizlikleri yüzünden beyinsizce çocuklarını öldürenler muhakkak ki zarara uğramışlardır (Enam, 6/40).
ALLAHtan başkasına ibadet etmenin en önemli nedeni de cehalettir: Müşriklerden biri senden eman dilerse ALLAHın kelamını işitip dinleyinceye kadar ona eman ver. (Tevbe, 9/6) âyeti şirke düşmenin önemli bir nedeninin Kurandan uzak durmak olduğunu gösterir. Cehalet uyuşturur. Bu uyuşturmanın neticesidir ki, cahil insanlar din adına helalleri haram, haramları helal kılarlar; masumları suçlu, suçluları masum ilan ederler; kimileri vecibeleri kaldırır, kimileri de yeni farzlar ortaya koyar; kimisini tekfir eder, kimilerini bidatçi, kimilerini fasık ilan ederler.
Netice: Yaşanan hadiseler, görülen sorun ve krizler ekonomik olmaktan ziyade düşünseldir. Bu nedenle karınların doyurulmasına, sırtların giydirilmesine gösterilen özverinin mutlak anlamda beyin ve ruha da tanınması gerekir. Kalbin ölümü, bedenin ölümünden daha beterdir. Bedenin rahatsızlığı beraberinde ölümü getirebilir. Bu durumda ölü, fonksiyonunu yitirir ve tehlikeli olma özelliğini kaybeder. Kalp ve düşüncenin ölümü ise beraberinde ebedî ölümü getirir. Bu bakımdan cehalet, ölümden daha tehlikelidir. Dünyada hayır, güzellik adına ne varsa ilmin neticesi olduğu gibi, isyan, bölünme, anarşi, günah ve çirkinlik adına ne varsa cehaletin eseri ve neticesidir. Cehalet musibet, felâket ve belaların en kötüsü; ilim ise haz ve nimetlerin en güzelidir.
Yrd. Doç. Dr. Abdülcelil Candan
