Esad-ı Erbilî Hazretleri'nin Vefatı ve Hayat Kronolojisi
(1847 - 3/4 Mart 1931)
Prof. Dr. Ethem Cebecioğlu
Sayı : 351 - Mayıs 2015
Nola bir kerre şâd olsun cemâl-i bâ kemâlinle
Ki kemter Bendeniz Esad, Sana olmak fedâ ister
(Divân-ı Esad)
Bu yazımızda Esad-ı Erbilî Hazretlerinin çok özet olarak vefat keyfiyetini ve hayat kronolojisini tesbit edip vermeye çalışacağız.
1930 başında yeni kurulan Serbest Fırkaya halkın gösterdiği coşkun ilgiden, hükümet çevresi son derece huzursuz olur. İşte bu huzursuzluk atmosferi içinde Esad-ı Erbilî Hz.leri (ks) Bursaya kaplıcaya gider ve orada bir süre kalır.
Ancak Bursa ziyaretinden sonra oluşan hava çok kasvetli ve ürkütücüdür. Bu durumdan rahatsız olan Mehmed Ali Efendi, babası Esad-ı Erbilî Hz.lerine yalvarır ve der ki:
Babacığım! Bu havayı beğenmiyorum. Etrafımızda uğursuz gölgeler dolaşıyor. Evimiz ve sokağımız devamlı gözetim altında. Bir tedbir alalım. Mesela köşkteki kalabalığı dağıtalım. Onları memleketlerine gönderelim. Biz de göz önünden silinelim.
Şeyh Esad Efendi (ks) mahzun bir tebessümle şu karşılığı verir:
Allahın (cc) takdiri neyse, o olacaktır. Bana öyle geliyor ki ok yaydan çıkmış ve hakkımızda karar alınmıştır. Yani tedbir zamanı geçmiştir.1
Çok geçmeden 13 Aralık 1930da Menemen Tertibi patlak verir.
Bir sabah Beyaz Köşkün kapısı acı acı çalar ve Esad Efendi Hz.leri Menemene gönderilir. Onu hususi bir hücreye alırlar. Sonra yemeğine azar azar zehir katarlar. Takdir-i ilahî inayetiyle kurtulur. Bu birkaç kez olur. Ama netice alamazlar. Ancak bu şekilde rahatsızlığı artar.
Ve sonunda Şeyh Esad Efendi Hz.lerini hastaneye alırlar.
Üstadın anlatımıyla :Bir gece (3/4 Mart 1931) damar içi bir enjeksiyonla işini bitirdiler ve muradlarına erdiler!2 Aradan iki gün sonra oğlu Mehmed Ali Efendi (ks) ve 29 halifesi de idam edilirler. (Rahmetullahi aleyhim ecmain!)
Cenazesi ailesine verilmeyerek, resmi makamlar tarafından Menemende defnedildi. Mezarının bulunduğu arsa üzerinde 1962-63 yıllarında bir cami inşa edildi.3
Şiir
Belki cefa çektiler ammâ vefa ettiler
Safâ tepesinde safâ ile can verdiler
Ebedilik diyarında bahara erdiler
Şimdi kucak açmış cennette bizi bekliyorlar
Bismillahî
ESAD-I ERBİLÎ HAZRETLERİNİN HAYAT KRONOLOJİSİ
1847 doğumu Musul Erbil.
1870 senesinde Davud Efendiden icâzet, (23 yaşında).
1870de Taha el-Harirîden manevi ders alır (23 yaşında).
1873te evlenir.
1874te Erbilde oğlu Mehmed Ali Efendi (ks) dünyaya gelir.
1875te Esad Efendi seyr u sülukunu 5 yılda tamamlar, Nakşî icazetnamesini alır (28 yaşında).
1875 yılında şeyhi Taha el-Harirî vefat eder. (Taha el-Harirînin doğumu 1803tür.)
1875 Esad Efendi vefat eden şeyhinin yerine geçer (28 yaşında).
1875 Hac vazifesini yerine getirir.
1875 Hac dönüşü İstanbula yerleşir (28 yaşında).
1875 Cağaloğlu Salkımsöğüt Beşirağa Dergâhına yerleşir.
1880 Fatih Camiinde Hâfız Divânı ve Molla Câ*minin Lüccetül-Esrâr isimli eserlerini okutur.
1883 Kadirî şeyhi Abdulhamid er-Rıfkanîden Kadirî icazeti alarak Kelâmî Dergâhına şeyh olarak tayin edilir.
1885-1890 Arasında ayrıca Fatihte Feyzullah Efendi Dergâhına da devam eder.
1885-1890 Meclis-i Meşâyıh azası olur, sonra Meclis-i Meşâyıh reisi olur.
1889da Kenzül-İrfân adlı hadis mecmuasını neşreder.
1893 (11 Ağustos) Kaside-i Münferice Tercü*me*sini yayınlar.
1900 senesinde Abdülhamid tarafından Erbile gönderilir.
1900 Erbilde Türk Muhibleri Cemiyeti (Türkleri Sevenler Derneği) kurar, İngilizlere karşı mücadele eder.
1900-1908 yılları arasında bir müridinin yaptırdığı tekkede Erbilde irşâd çalışmasını yürütür.
1908 senesinde Meşruiyetin ilanıyla İstanbula geri döner.
1908-9 Kelâmî Dergâhını yıkıp yeniden inşa ederek genişletir.
1909da Kenzül-İrfânın ikinci neşrini yapar.
10 Mart 1909 tarihinde Tasavvuf Mecmuasını neşreder.
13 Nisan 1909daki 31 Mart Vakası günü tekkesinde zikir çektiriyordu. Yani o dönemin Gezi olaylarına katılmamıştı.
1909 Abdulhamid-i Sanî tahttan indirilir.
1909 Mayıs tarihinde Cemiyet-i Sufiyyeyi kurar. Bu cemiyetin kuruluş çalışmaları Kelâmî Dergâhında yürütülür.
1909da Cemiyet-i Sufîyyenin ikinci başkanı olur. Şeyhüll-İslam Musa Kazım Efendi birinci başkanıdır.
1914 senesinde Sultan Reşat tarafından Sürre Emini olarak Hacca gönderilir. (66 yaşında)
1914 senesinde önce Meclis-i Meşâyıh azası, daha sonra Elif Efendinin istifasıyla Meclis-i Meşâyıh reisi olur. Reislik maaşı 1000 kuruştur.
1915te Üsküdar Çiçekçideki Nakşî Selimiye Dergâhının şeyhliğini üzerine alır, oğlu Mehmed Ali Efendiyi vekâleten bu dergâhın şeyhliğine tayin ettirir.4
1915 senesinde Meclis-i Meşâyıh reisliğinden istifa eder.
1915 senesinde oğlu Mehmed Ali Efendi Haseki Bayrampaşada Basamağ-ı Şerif veya diğer ismiyle Baba Efendi Dergâh postnişini olur.5
1918de Muhyiddin-i Arabîye atfedilen Risâle-i Ehadiyye Tercüme ve Şerhini yayınlar.
1918de Divânını neşreder.
1919da Mektubâtı ilk kez yayınlar.
1922de Mektubâtı ikinci defa neşreder.
1922de ilk defa Risâle-i Esadiyyeyi yayınlar.
1924te Risâle-i Esadiyyeyi ikinci defa neşreder.
1925 Mayısında Carl Vett Kelâmî Dergâhına gelir, on beş gün misafir olur.
1925 Kasımda tekkeler kapanır, Erenköy Kaz*as*kerde inzivaya çekilir.
1927de Fatiha-i Şerif Tercümesini neşreder.
1928 yılında Şeyh Said isyanını durdurmak üzere iki halifesini gönderir. Ancak ikisi de şehid olur.
1925-29 arası Erenköy Ziya Paşa Köşkünde bir müddet kirada oturur.
1929 yılında Erbildeki emlakini satarak Erenköy Kazaskerdeki Şevki Paşa köşkünü, o zamanın parasıyla 2000 liraya satın alır.
18 Temmuz 1930da Erenköyde Bir Dedikodu başlığı altında Esad Efendinin fotoğrafıyla birlikte o zamanki Vakit Gazetesinde Efendiye iftiralarla dolu bir haber yayınlanır. Polis Esad Efendiyi takibe alır. Ancak 9 Şubat 1931de Polis Müdürlüğü tarafından bu haber tekzib edilir.
23 Aralık 1930 Menemen hadisesi vuku bulur.
3 Mart 1931de vefat eder.
1963 yılında mezarı tesbit edilir.
İki oğlu, iki kızı olmuştur.
Oğlu Mehmed Ali Efendi 3 Şubat 1931de idam edilir.
Esad Efendi Hazretlerinin (ks) diğer bir oğlu Muhammed Ali Efendi İstanbula gelmemiş, Erbilde ikamet etmiştir. Orada İngilizlerin Musulu işgali sırasında İngiliz idaresine iltifat etmeyip, aksine Türkiye lehine çalışıp, Türkleri Cemiyet-i Akvâma (Birleşmiş Milletler) girmeleri için teşvik etmiştir.6
Kızı Esma Hanım genç yaşta vefat etmiştir.
Kızı Saadet Hanım 20 Şubat 1980de vefat eder.
Torunlarından Prof. Dr. Mehmet Said Tansev 21 Haziran 2010da vefat eder.
Esad Efendi (ks)nin Erbilde ikamet eden, irşad hizmetlerine devam eden Şeyh Abdussamed Efendi isminde bir kardeşi vardır. Bu muhterem zât Şeyh Abdurrahman Efendiden Nakşî ve Kadirî icazetlidir. Bu kardeşi aynı zamanda Esad Efendi Hazretlerinden de icâzet almıştır.
Dipnotlar: 1) Necip Fazıl Kısakürek, Son Devrin Din Mazlumları, ss. 164-5. 2) Necip Fazıl Kısakürek, Son Devrin Din Mazlumları, s. 166. 3) Hasan Kamil Yılmaz, Esad-ı Erbilî, DİA, XI, s. 348. 4) Hasan Kamil Yılmaz, DİA, Esad Erbilî, XI, s. 348. 5) Sadık Albayrak, Son Devir Osmanlı Uleması, İst. 1980, s. 3, 84. (Bu eser, ulemaya ait Sicilli Ahvâl Dosyaları esas alınarak hazırlanmıştır.) 6) Vahit Göktaş, Muhamme Esad-ı Erbilî, Ank. 2013, s. 39.
(1847 - 3/4 Mart 1931)
Prof. Dr. Ethem Cebecioğlu
Sayı : 351 - Mayıs 2015
Nola bir kerre şâd olsun cemâl-i bâ kemâlinle
Ki kemter Bendeniz Esad, Sana olmak fedâ ister
(Divân-ı Esad)
Bu yazımızda Esad-ı Erbilî Hazretlerinin çok özet olarak vefat keyfiyetini ve hayat kronolojisini tesbit edip vermeye çalışacağız.
1930 başında yeni kurulan Serbest Fırkaya halkın gösterdiği coşkun ilgiden, hükümet çevresi son derece huzursuz olur. İşte bu huzursuzluk atmosferi içinde Esad-ı Erbilî Hz.leri (ks) Bursaya kaplıcaya gider ve orada bir süre kalır.
Ancak Bursa ziyaretinden sonra oluşan hava çok kasvetli ve ürkütücüdür. Bu durumdan rahatsız olan Mehmed Ali Efendi, babası Esad-ı Erbilî Hz.lerine yalvarır ve der ki:
Babacığım! Bu havayı beğenmiyorum. Etrafımızda uğursuz gölgeler dolaşıyor. Evimiz ve sokağımız devamlı gözetim altında. Bir tedbir alalım. Mesela köşkteki kalabalığı dağıtalım. Onları memleketlerine gönderelim. Biz de göz önünden silinelim.
Şeyh Esad Efendi (ks) mahzun bir tebessümle şu karşılığı verir:
Allahın (cc) takdiri neyse, o olacaktır. Bana öyle geliyor ki ok yaydan çıkmış ve hakkımızda karar alınmıştır. Yani tedbir zamanı geçmiştir.1
Çok geçmeden 13 Aralık 1930da Menemen Tertibi patlak verir.
Bir sabah Beyaz Köşkün kapısı acı acı çalar ve Esad Efendi Hz.leri Menemene gönderilir. Onu hususi bir hücreye alırlar. Sonra yemeğine azar azar zehir katarlar. Takdir-i ilahî inayetiyle kurtulur. Bu birkaç kez olur. Ama netice alamazlar. Ancak bu şekilde rahatsızlığı artar.
Ve sonunda Şeyh Esad Efendi Hz.lerini hastaneye alırlar.
Üstadın anlatımıyla :Bir gece (3/4 Mart 1931) damar içi bir enjeksiyonla işini bitirdiler ve muradlarına erdiler!2 Aradan iki gün sonra oğlu Mehmed Ali Efendi (ks) ve 29 halifesi de idam edilirler. (Rahmetullahi aleyhim ecmain!)
Cenazesi ailesine verilmeyerek, resmi makamlar tarafından Menemende defnedildi. Mezarının bulunduğu arsa üzerinde 1962-63 yıllarında bir cami inşa edildi.3
Şiir
Belki cefa çektiler ammâ vefa ettiler
Safâ tepesinde safâ ile can verdiler
Ebedilik diyarında bahara erdiler
Şimdi kucak açmış cennette bizi bekliyorlar
Bismillahî
ESAD-I ERBİLÎ HAZRETLERİNİN HAYAT KRONOLOJİSİ
1847 doğumu Musul Erbil.
1870 senesinde Davud Efendiden icâzet, (23 yaşında).
1870de Taha el-Harirîden manevi ders alır (23 yaşında).
1873te evlenir.
1874te Erbilde oğlu Mehmed Ali Efendi (ks) dünyaya gelir.
1875te Esad Efendi seyr u sülukunu 5 yılda tamamlar, Nakşî icazetnamesini alır (28 yaşında).
1875 yılında şeyhi Taha el-Harirî vefat eder. (Taha el-Harirînin doğumu 1803tür.)
1875 Esad Efendi vefat eden şeyhinin yerine geçer (28 yaşında).
1875 Hac vazifesini yerine getirir.
1875 Hac dönüşü İstanbula yerleşir (28 yaşında).
1875 Cağaloğlu Salkımsöğüt Beşirağa Dergâhına yerleşir.
1880 Fatih Camiinde Hâfız Divânı ve Molla Câ*minin Lüccetül-Esrâr isimli eserlerini okutur.
1883 Kadirî şeyhi Abdulhamid er-Rıfkanîden Kadirî icazeti alarak Kelâmî Dergâhına şeyh olarak tayin edilir.
1885-1890 Arasında ayrıca Fatihte Feyzullah Efendi Dergâhına da devam eder.
1885-1890 Meclis-i Meşâyıh azası olur, sonra Meclis-i Meşâyıh reisi olur.
1889da Kenzül-İrfân adlı hadis mecmuasını neşreder.
1893 (11 Ağustos) Kaside-i Münferice Tercü*me*sini yayınlar.
1900 senesinde Abdülhamid tarafından Erbile gönderilir.
1900 Erbilde Türk Muhibleri Cemiyeti (Türkleri Sevenler Derneği) kurar, İngilizlere karşı mücadele eder.
1900-1908 yılları arasında bir müridinin yaptırdığı tekkede Erbilde irşâd çalışmasını yürütür.
1908 senesinde Meşruiyetin ilanıyla İstanbula geri döner.
1908-9 Kelâmî Dergâhını yıkıp yeniden inşa ederek genişletir.
1909da Kenzül-İrfânın ikinci neşrini yapar.
10 Mart 1909 tarihinde Tasavvuf Mecmuasını neşreder.
13 Nisan 1909daki 31 Mart Vakası günü tekkesinde zikir çektiriyordu. Yani o dönemin Gezi olaylarına katılmamıştı.
1909 Abdulhamid-i Sanî tahttan indirilir.
1909 Mayıs tarihinde Cemiyet-i Sufiyyeyi kurar. Bu cemiyetin kuruluş çalışmaları Kelâmî Dergâhında yürütülür.
1909da Cemiyet-i Sufîyyenin ikinci başkanı olur. Şeyhüll-İslam Musa Kazım Efendi birinci başkanıdır.
1914 senesinde Sultan Reşat tarafından Sürre Emini olarak Hacca gönderilir. (66 yaşında)
1914 senesinde önce Meclis-i Meşâyıh azası, daha sonra Elif Efendinin istifasıyla Meclis-i Meşâyıh reisi olur. Reislik maaşı 1000 kuruştur.
1915te Üsküdar Çiçekçideki Nakşî Selimiye Dergâhının şeyhliğini üzerine alır, oğlu Mehmed Ali Efendiyi vekâleten bu dergâhın şeyhliğine tayin ettirir.4
1915 senesinde Meclis-i Meşâyıh reisliğinden istifa eder.
1915 senesinde oğlu Mehmed Ali Efendi Haseki Bayrampaşada Basamağ-ı Şerif veya diğer ismiyle Baba Efendi Dergâh postnişini olur.5
1918de Muhyiddin-i Arabîye atfedilen Risâle-i Ehadiyye Tercüme ve Şerhini yayınlar.
1918de Divânını neşreder.
1919da Mektubâtı ilk kez yayınlar.
1922de Mektubâtı ikinci defa neşreder.
1922de ilk defa Risâle-i Esadiyyeyi yayınlar.
1924te Risâle-i Esadiyyeyi ikinci defa neşreder.
1925 Mayısında Carl Vett Kelâmî Dergâhına gelir, on beş gün misafir olur.
1925 Kasımda tekkeler kapanır, Erenköy Kaz*as*kerde inzivaya çekilir.
1927de Fatiha-i Şerif Tercümesini neşreder.
1928 yılında Şeyh Said isyanını durdurmak üzere iki halifesini gönderir. Ancak ikisi de şehid olur.
1925-29 arası Erenköy Ziya Paşa Köşkünde bir müddet kirada oturur.
1929 yılında Erbildeki emlakini satarak Erenköy Kazaskerdeki Şevki Paşa köşkünü, o zamanın parasıyla 2000 liraya satın alır.
18 Temmuz 1930da Erenköyde Bir Dedikodu başlığı altında Esad Efendinin fotoğrafıyla birlikte o zamanki Vakit Gazetesinde Efendiye iftiralarla dolu bir haber yayınlanır. Polis Esad Efendiyi takibe alır. Ancak 9 Şubat 1931de Polis Müdürlüğü tarafından bu haber tekzib edilir.
23 Aralık 1930 Menemen hadisesi vuku bulur.
3 Mart 1931de vefat eder.
1963 yılında mezarı tesbit edilir.
İki oğlu, iki kızı olmuştur.
Oğlu Mehmed Ali Efendi 3 Şubat 1931de idam edilir.
Esad Efendi Hazretlerinin (ks) diğer bir oğlu Muhammed Ali Efendi İstanbula gelmemiş, Erbilde ikamet etmiştir. Orada İngilizlerin Musulu işgali sırasında İngiliz idaresine iltifat etmeyip, aksine Türkiye lehine çalışıp, Türkleri Cemiyet-i Akvâma (Birleşmiş Milletler) girmeleri için teşvik etmiştir.6
Kızı Esma Hanım genç yaşta vefat etmiştir.
Kızı Saadet Hanım 20 Şubat 1980de vefat eder.
Torunlarından Prof. Dr. Mehmet Said Tansev 21 Haziran 2010da vefat eder.
Esad Efendi (ks)nin Erbilde ikamet eden, irşad hizmetlerine devam eden Şeyh Abdussamed Efendi isminde bir kardeşi vardır. Bu muhterem zât Şeyh Abdurrahman Efendiden Nakşî ve Kadirî icazetlidir. Bu kardeşi aynı zamanda Esad Efendi Hazretlerinden de icâzet almıştır.
Dipnotlar: 1) Necip Fazıl Kısakürek, Son Devrin Din Mazlumları, ss. 164-5. 2) Necip Fazıl Kısakürek, Son Devrin Din Mazlumları, s. 166. 3) Hasan Kamil Yılmaz, Esad-ı Erbilî, DİA, XI, s. 348. 4) Hasan Kamil Yılmaz, DİA, Esad Erbilî, XI, s. 348. 5) Sadık Albayrak, Son Devir Osmanlı Uleması, İst. 1980, s. 3, 84. (Bu eser, ulemaya ait Sicilli Ahvâl Dosyaları esas alınarak hazırlanmıştır.) 6) Vahit Göktaş, Muhamme Esad-ı Erbilî, Ank. 2013, s. 39.